بررسی کنش‌گری زنان در مجلس‌شورای‌اسلامی (بخش چهارم)

اما مجلس چهارم شورای اسلامی معطوف به حضور زنانی در قامت نمایندگی برای چند شهرستان بود و این یعنی پس از سه دوره حَمیت زنان در کسوت نمایندگی تهران، راه برای حضور زنان در شهرهای دیگر هموار شده بود. تبریز، کرمانشاه و خراسان رضوی پس از تهران از پیشگامان حضور زنان در این جایگاه بودند. تقریباً تا این دوره از مجلس، اَتمسفر زیسته‌ی وکلای زن مجلس، مُلهم از درد مبارزه در زمان طاغوت بوده است و این یعنی تا این دوره زنان قانون‌گذار از مبارزین بالفعل رژیم گذشته بوده‌اند و ساختارهای اولیه از ابتدایی‌ترین مسائل اعم از سنگ بنای حضور زنان در مجلس تا شروع رسیدگی به مسائل زنان و... به دست آنان پایه‌گذاری شده بود.

اما از مهم‌ترین مصوبات این دوره پیرو اصل ۲۱ قانون اساسی ج.ا، دولت موظف به تضمین حقوق زنان در تمامی جهات با رعایت موازین اسلامی است. قانون تأمین زنان و کودکان بی‌سرپرست در ۱۰ ماده به توضیح شرایط و ارائه خدمات و... در این چارچوب می‌پردازد:

بنت الهدی

آیا نوع زیست مجردی می‌تواند انگاره‌ای از الگوی سوم باشد؟ 
پاسخ این سوال را اگر بخواهیم در بستر زمانی و مکانی خود جستجو کنیم بدیهی است که در همه مقاطع مبتنی بر بافت سنتی جامعه، همواره یک پاسخ ثابت و مشخص دریافت خواهیم کرد و آن اینکه باید دید افراد با این نوع انتخاب تحمیلی و یا خودخواسته در مواجهه با نیازها و نقش‌های فطری خود چه می‌کنند. گویا انتخاب بنت‌الهدی به‌عنوان یک الگو، خالی از حکمت نیست که این عرصه نیز طرح و تلاقی متفاوت ازآنچه در جامعه وجود دارد را برای برخی به نمایش گذارد. 

به بیانی دیگر قرار طبیعی اجتماع همواره حرکت بر سبیلی مشخص و متداول نخواهد بود؛ لذا بدیهی است در مانیفست خلقت برای انواعی از تکثر نیز الگویی تعبیه شود. "در «الگویِ زن مسلمان» که بر اساس معرفت‌شناسی الهی شکل‌گرفته، زن «نقاط قوّت زنانه»‌ی خود را با «ایمان و عفت» همراه می‌کند و با چنین ترکیبی قادر به نقش‌آفرینی‌ِ منحصربه‌فردی می‌شود و این‌گونه «ارزش و تشخص زن» معنا می‌یابد؛

بررسی کنش‌گری زنان در مجلس‌شورای‌اسلامی (بخش سوم)

در  ادامه بررسی عملکرد زنان در دوره سوم، اگرچه مجلس با مشارکت ٦٠ درصد شکل گرفت، اما همچنان با تحولاتی همراه بود؛ انحلال حزب جمهوری و نیز پذیرش قطعنامه پایان جنگ تحمیلی ازجمله وقایع این دور بود. اما شاید آنچه از همه سهمگین‌تر رقم خورد هم‌زمانی این دوره با رحلت جان‌گداز امام بزرگوار، آن زعیم سفرکرده بود. بگذریم که از شدت سنگینی رخداد، آفاق در سوگ جان سپرد.

با جابه‌جایی رئیس‌جمهور وقت به موقعیت رهبری و نیز رئیس مجلس به موقعیت ریاست‌جمهوری اگرچه خلاء حضور امام، پُر شد، اما صراط این نهضت حتی فنای فی ‌الله بزرگانش را به‌گونه‌ای دیگر توصیف می‌کند.

زنان کنش‌گر این دوره از مجلس فارغ از تغییر کَمی و اسمی همچنان ثابت بودند؛ این کمیت علی‌رغم حجم وسیعی از زنان ثبت‌نام کننده در انتخابات بود. به بیانی علاوه بر تحولات و مصائب مختلف سه دوره مجلس، باید اشاره کرد جامعه سنتی و البته مردسالار ایران، زمان بیشتری می‌بُرد تا نوع جدید و متفاوتی از کنش‌گری زنان که دیگر برخلاف گذشته تنها به طیف متمکن و خاص جامعه تعلق نداشت را درک کند و حضور زنان از لایه‌های متفاوت اجتماعی در سطح کنش‌گری نمایندگی مجلس را فهم نماید.

بررسی کنش‌گری زنان در مجلس‌شورای‌اسلامی (بخش دوم)

تجاوز رژیم بعث به کشور، مسئله گروگان‌های آمریکایی، فعالیت مسلحانه گروهک‌های داخلی، ناآرامی در مناطق مرزی کشور، تحریم‌های اقتصادی و مسئله بی‌کفایتی رئیس‌جمهور از چالش‌های مهمی به شمار می‌رفت که مجلس اول با آن روبه‌رو بود. افزون بر این، مجلس اول برای حمایت از رزمندگان، قوانینی برای خانواده‌های نیروهای مسلح، مفقودان، جانبازان، مجروحان و اسیران به تصویب رساند که بیشتر جنبه حمایتی داشت.

دور دوم در حالی شکل می‌گیرد که اگرچه این مجلس نه در میانه‌ی راه، که انقلاب کماکان ریل‌هایی از جنس تغییر و نیز خوانشی متفاوت از خود را این بار در قاموس دفتر زرین دفاع مقدس تورق می‌کند. این دوره از مجلس با مشارکت حدود 65 درصد مردم کار خود را آغاز می‌کند. فارغ از عدم مشارکت احزاب و سازمان‌های سیاسی اپوزیسیون، بسیاری از احزاب و گروه‌های دیگر یا به‌حکم ارتداد و یا به دلیل عدم اقبال مردم نسبت به آن‌ها و به بیانی رساتر همگی در ایستگاه خیانت به آرمان‌های مقدس از قطار انقلاب پیاده شدند تا قبله‌ی دیگری برای آمالِ سَهو خود بیابند. در این دوره همانند دوره گذشته، زنان تنها چهار کرسی از مجلس را در تصرف دارند که این فاکتور کَمّی تا دوره بعد به قوت خود باقی می‌ماند. آغاز تجربه‌های بدیع با تفاوت‌های رویکردی در چارچوب قامت ج.ا به‌واقع زنانی در همان قامت و از جنسِ همان مبارزان انقلاب نیاز داشت؛ زنانی که برای نهضت در ساحت‌های مختلف انفاق‌ها کرده بودند. بدیهی بود که برای شروع این شدن نیز مرحوم اعظم طالقانی و مرحوم بهروزی و مرحوم دباغ و... به میدان بیایند تا به پشتیبانی امام، سازنده درک حضور زنان در بسترهایی فراتر از حریم خانه باشند.

در این موقعیت، زنان در مصاف با دو رویکرد سهمیه‌بندی و یا عدم آن‌، که متأثر از دو دیدگاه گفتمان غرب_اَبَر گفتمان انقلاب‌اسلامی است، مواجه هستند.

بررسی کنش‌گری زنان در مجلس‌شورای‌اسلامی (بخش نخست)

در مسیر پُر افت‌وخیز مبارزات تا پیروزی انقلاب‌اسلامی، زنان در سایه‌ی حمایت و هدایت رهبری کبیر، سطوح اولیه مشارکت سیاسی را طی نمودند. بگذریم که برای همین سطح نخست از مشارکت سیاسی به گواه مستندات تاریخی در همان مقطع، کم نبودند نجواهایی که زنان را مانع و مزاحم مبارزات خود احساس می‌کردند. و اگر نبود امام، آن نگارگر سترگ که زنان را نه سهیم در انقلاب که رهبر خود می‌دانست، تحقق عینی الگوی سوم در میدان نیز به هزلی سخیف شبیه بود. او که مبتنی بر منویات رهبری نه‌تنها از حضور زنان در راهپیمایی‌ها و تظاهرات علی‌رغم بسیاری از مخالفت‌ها صیانت کرد، که فراتر از آن عرصه‌های ظهور و بروز را برای آنان به‌سان آنچه در سیره معصوم بود، تجسم بخشید.

در تعریف عملیاتی، مشارکت سیاسی درگیر شدن فرد در سطوح مختلف نظام سیاسی را شامل می‌شود. از اقسام مشارکت سیاسی، حضور در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی (مجلس شورا و ...)، شرکت در انتخابات و برگزیدن افراد در بخش‌های فوق و نیز حضور در تشکل‌ها و احزاب را می‌توان نام برد. مشارکت سیاسی سلسله‌مراتبی دارد که از عدم درگیری تا گرفتن مقام رسمی یا عضویت فعال حزبی متغیر است. پایین‌ترین سطح مشارکت واقعی، رأی دادن در انتخابات است. در بالای این سلسله‌مراتب کسانی هستند که انواع گوناگون مقامات رسمی را در نظام سیاسی دارند.

همراهی متفاوت

🔹در پی سفرهای متعدد رئیس جمهور به نقاط مختلف جهان، اگرچه شاهد بازیابی روابطی از جنس تحکیم و گسترش تعاملات و مناسبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هستیم، اما آنچه مراد از این نوشتار است پرداخت به نقطه‌ی عطفی متفاوت و اثرگذار است. 

🔹حضور پررنگ همسر رئیس‌جمهور در این سفرها فارغ از نسبتی که وجود دارد، با تاکید بر جایگاه و وجهه علمی جمیله علم‌الهدی به بیانی خود می‌تواند به تنهایی موید انعکاس نقش‌آفرینی سیاسی_اجتماعی زنان در جمهوری اسلامی باشد. اگرچه نباید از نظر دور داشت سوگیری‌های سیاسی و حزبی داخلی و نیز بایکوت رسانه‌ای و چه بسا فراتر از آن تحقیر و تمسخرها اجازه درک این نقاط قوت را نمی‌دهد.

🔹اهمیت این مهم آنجایی خودنمایی می‌کند که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در چارچوب حکمرانی و ساختار حاکمیت در قامت و جایگاه ریاست‌جمهوری شاهد همسرانی با این سبقه و موقعیت علمی و نیز نقش‌آفرینی نبوده‌ایم. با رصدی گذرا از روسای‌جمهورگذشته از دوره مرحوم هاشمی تا روحانی، کسوت همسران به خانه‌داری و فعالیت‌های خیریه‌ای و... محدود بوده‌است.